เนื้อเฮื่อง

ดนมาแล้ว  กษัตริย์ขอมพระองค์หนึ่งมีโอรสซื่อท้าวปาจิต คันอายุได้ ๖ พรรษา พระราชบิดาสิจัดการอภิเษกให้ขึ้นครองราชย์ต่อ แล้วกะสิหาราชธิดาจากเมืองต่าง  ๆ มาให้เลือกพร้อม    พระราชโอรสกะบ่ประสงค์ หมอมอทวยว่า คู่ของเพิ่นอยู่ในท้องแม่ฮ้างอนาถา  ให้ท้าวปาจิตท่องไปทิศตะเว็นออกแล้วสิพ้อแม่ฮ้างผู้นั้น   โดยสิมีลักษณะให้เบิ่งได้คือ สิมีตะเว็นโค้งเป็นเงาอยู่เทิงหัว ท้าวปาจิตกะออกย่างหาแม่ฮ้างผู้นั้น จนว่าพ้อนางบัว คนบ้านสัมฤทธิ์ ยังมีท้องอยู่มีลักษณะตามแนวหมอมอได้ทวยไว้   กะเลยฝากโตเป็นข้าฮับใซ้ คันนางบัวออกลูก กะเป็นแม่ญิงมีลักษณะดี กะให้ซื่อว่านางอรพิม ท้าวปาจิตกะซ่อยนางบัวเลี้ยงจนใหญ่เป็นสาว ฮูปโฉมงามหลาย

​

บัดนี้ท้าวปาจิตลาเมือบ้านเมืองไปจัดขันหมากมาขอ   พัดว่าขันหมากมาฮอดบ้านกงรถ กะฮู้ควมว่าท้าวพรหมทัตมาลักโตนางอรพิมไปแล้ว ท้าวปาจิตเสียพระทัยแฮงเลยเจิดขันหมากถิ่มลงน้ำเหมิด   ท้าวปาจิตแฝงโตเข้าไปในผาสาทท้าวพรหมทัตแล้วเฮ็ดอุบายฆ่าท้าวพรหมทัต  แล้วท้าวปาจิตเอานางอรพิมหนีออกมาได้  แต่ละหว่างนั้นท้าวปาจิตถืกนายพรานหลอยฆ่าจนสิ้นพระชนม์  นางอรพิมเสียใจและเคียดหลาย กะเลยฆ่านายพรานให้ตาย  แล้วนางกะซุบซีวิตท้าวปาจิตจากยาวิเศษของเทวดา และออกท่องกันไปฮอดแม่น้ำหนึ่ง  อาศัยเณรให้ส่งข้ามฟาก  เณรตั๋วท้าวปาจิตให้ขึ้นฝั่งก่อน  แล้วจั่งตั๋วเอานางอรพิมให้หนีไปนำ  นางอรพิมเคียดแฮงกะเลยออกอุบายตั๋วให้เณรขึ้นต้นเดื่อแล้วเอาหนามมาวางแผ่อยู่กกต้นเดื่อนั้น  แล้วได้พายเรือหนีไป  ย้อนว่าสิไปนำหาท้าวปาจิตแต่กะบ่พ้อ นางเลยอธิษฐานขอแปลงกายเป็นผู้ซาย ฝากหน้าเอิกกับโยนีไว้อยู่ต้นมะโฮง แล้วนำหาผัว จนว่าไปฮอดเมืองจำปานคร นางอรพิมกะได้ปัวธิดาเจ้าเมืองจำปานครให้ฟื้นจากอาการประชวร  เจ้าเมืองจั่งยกพระธิดาและเมืองให้ปกครองแต่นางบ่เอ  นางกะเลยออกบวช ศึกษาเล่าเรียนจนบรรลุธรรมเป็นสังฆราชของเมืองนั้น แล้วนางได้สร้างศาลาและเขียนฮูปแต้มเรื่องราวของนางกับท้าวปาจิตไว้ฝาศาลา  และสั่งควมผู้ดูแลไว้ว่าคันผู้ใดเบิ่งฮูปหมู่นี้แล้วฮ้องไห่ให้บอกให้นางฮู้

 

ทางท้าวปาจิตได้มาอาศัยกับตายายอยู่สวนหม่องนึงดนเติบ บ่ได้ข่าวนางอรพิมเลย  ท้าวปาจิตกะเลยขอลาตายายไปนำหานางอรพิม หมู่เทพเจ้าเหล่าเทวดากะได้แปลงกายเป็นนกแก้วมาซี้ทางให้          แล้วกะท่องไปฮอดศาลาที่นางอรพิมสร้างไว้ คันเห็นฮูปแต้มเทิงฝา ท้าวปาจิตกะไห่ฮ่ำฮีฮำฮอน    เฮ็ดให้ได้พ้อกับสังฆราช  สังฆราชคันมั่นว่าผัวยังฮักยังซื่อกับเจ้าของอยู่  กะอาสาสิพาท้าวปาจิตไปพ้อกับนางอรพิม   สังฆราชเสิกและท่องไปพร้อมกับท้าวปาจิตจนฮอดต้นมะโฮง นางขออวัยวะคืนแล้วอธิษฐานขอคือเพศเป็นแม่ญิงคือเก่า  นางว่าควมจริงให้ท้าวปาจิตฟังทั้งเหมิด ทั้งสองคึดขึ้นได้ว่าความทุกข์ยากในเทือนี้ มาแต่กรรมที่เฮ็ดไว้กับพระเจ้าพรหมทัต   กะเลยพากันไปปลงศพพระเจ้าพรหมทัตอยู่เมืองพาราณสี เป็นการอโหสิกรรม คันเสร็จพิธีแล้วทั้งสองเมือเมืองท่ามกลางควมยินดีของซุคน ทั้งสองได้รับการอภิเษกให้ครองเมือง และอยู่อย่างสงบสุขสืบไป

​

ตัวละคร   ท้าวปาจิต       ชายที่มีความซื่อสัตย์ต่อภรรยา

                     นางอรพิม        หญิงที่มีความซื่อสัตย์ต่อความรักที่มีให้แก่สามี

​

ต้นฉบับ   นิทานเรื่องท้าวปาจิต – นางอรพิม มีโครงเรื่องคล้ายกันกับปาจิตกุมาร ซึ่งเป็นเรื่องหนึ่งในปัญญาสชาดก ในหนังสือชื่อ “ปัญญาสชาดก” ของ อ.ดร. นิยะดา  เหล่าสุนทร บอกไว้ว่า ต้นฉบับตัวเขียนปาจิตกุมารกลอนอ่าน ผู้แต่งคือหลวงบำรุงสุวรรณ สมัยที่แต่งอยู่ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

​

พุทธศาสนาและความเชื่อหรือประเพณี  นิทานเรื่องท้าวปาจิต นางอรพิม ให้คติเรื่อง วิบากกรรม คือผลของการกระทำ ดังในเรื่องตอนที่ท้าวปาจิตต้องพลัดพรากกับนางอรพิม เพราะว่าเป็นผลของกรรมที่กระทำไว้กับพระเจ้าพรหมทัต