เนื้อเฮื่อง

ท้าวฮุ่งและท้าวเจือง เป็นลูกของขุนจอมธรรม  เจ้าเมืองสวนตาลหลือว่าเมืองนาสอน คันเกิดมาได้สามปี คนเผ่าพางดกะเอาดาบกับฆ้องเงินคู่หนึ่งมาถวาย ต่อมากะมีผู้เอาช้างเผือกตัวหนึ่งมาถวายแล้วกะเอิ้นว่า “ซ้างเผือกพานคำ”  บัดนี้ขุนจอมธรรมกะตายลงไป ท้าวฮุ่งกับท้าวเจืองใหญ่เป็นบ่าว ผู้เป็นแม่กับชาวเมืองสวนตาลกะตั้งให้ท้าวเจืองผู้เป็นอ้ายให้ครองเมืองแทนพ่อ  แล้วให้ท้าวฮุ่งเป็นอุปราช ท้าวฮุ่งเฝิกซ้าง ย้อนว่าสิเอาเป็นเฮ็ดเศิกปกปักนคร ลางเทื่อกะขี่ซ้างไปเลาะเล่น จนมื่อหนึ่งท้าวฮุ่งไปพ้อกับนางง้อม ลูกสาวของนางเม็ง เจ้าเมืองเชียงเครือ ท้าวฮุ่งเกิดฮักปองนางง้อมกะเลนแต่งให้เถ้าแก่ไปขอ แต่นางง้อมเอาดองแพงหลาย ท้าวฮุ่งเลยหลอยเข้าหานางง้อม จนได้นางง้อมเป็นเมีย

​

ว่าไปฮอดท้าวแองกา อยู่เมืองคำวัง ท้าวแองกาเป็นหลานของท้าวกว่า เจ้าเมืองปะกัน (เมือเชียงขวาง สปป.ลาว ในปัจจุบัน) ภายลุนยามพ่อตายแล้ว ท้าวแองกากะได้ขึ้นเป็นเจ้าเมืองคำวัง แล้วกะอยากดองกับผู้สาวงามๆ ย้อนว่าสิสืบเซื้อสายต่อไป  ท้าวแองกาฮู้ควมว่ามีแม่ญิงงามซื่อนางอั้ว เป็นลูกสาวของขุนชื่ม เจ้าเมืองเงินยาง (อ.เชียงแสนในปัจจุบัน) กะแต่งทูตไปขอ แต่ท้าวชื่มบ่เห็นงามนำ เทิงบอกว่าสิให้นางอั้วดองกับท้าวฮุ่งผู้เป็นหลาน คันว่าท้าวแองกาฮู้ควมจากทูตกะฟ่าวไปบอกท้าวกว่าอยู่เมืองปะกัน ท้าวกว่าเคียดแฮงกะแต่งให้ทูตไปขออีกเทื่อ แล้วสั่งควมว่าคันบ่เห็นงามนำสิยกทัพไปตีเมือง  ฟากท้าวชื่มได้ยินกะสูนคักเลยว่าคืนไปว่า สิบ่ยอมยกลูกสาวให้ซุมแกว ซุมบ่มีเซื้อเดียวกัน ทูตเมือไปบอกท้าวกว่ากับท้างแองกา  ท้าวทั้งสองกะเลยยกทัพมาตีเมืองเงินยาง

​

ทั้งสองเมืองต่อสู้กันบ่มีไผยอมไผ จนว่าทัพท้าวชื่มต้านกำลังท้าวแองกาบ่อยู่เลยถอยทัพเมือคืนเมือง แล้วได้ส่งสาส์นไปเอิ้นเอาท้าวฮุ่งให้มาซ่อยเศิก ท้าวฮุ่งกะได้แต่งทัพแต่เมืองสวนตาลไปซ่อย แล้วนางง้อม กะแต่งทัพซ้าง ๒๐(ซาว) โตไปซ่อยนำ คันทัพท้าวฮุ่งกับทัพนางง้อมไปฮอดเมืองเงินยางกะบุกแล่นใส่ เต้นสักเอาทัพท้าวแองกาที่ล้อมเมืองอยู่จนแตกซะ  ท้าวฮุ่งกะเข้าไปตั้งทัพอยู่เมืองเงินยาง มื่อต่อมาท้าวฮุ่งแต่งทัพเมี้ยนข้าเศิกแปนเหมิดออดหลอด ท้าวกว่าตายคาบ่อน ท้าวแองกาถืกขุนเยย แม่ทัพนางง้อมจับได้ แล้วแม่ทัพใหญ่ท้าวแองกากะตาย    ทั้งเมืองเงินยาง เมืองสวนตาล และเมืองเชียงเครือโฮมกำลังไล่ซุมข้าเศิกที่หลอยหนีไปจนฮอดบ้านเมืองเก่า  ค่อมว่ากำลังพลเมืองมาแต่เมืองเงินยางแต่เดือน ๕ มีนางอั้วและนางอามคาไปส่งเถิงหม่องที่เอิ้นว่าเชียงขวัญ ท้าวฮุ่งกะเลยยกพลไปฮอดท่ายองผาหยอด อยู่บ่อนนี้ได้พ้อซ้างม้าของหุนบังผู้หลอยหนีหลายโต ออกจากหม่องนี้กะไปฮอดภูทุ่มบ่อนอยู่เซาอยู่ซุมเผ่าพวงดำ จากภูทุ่มกะฮอดคามเมืองปะกันในมื่อเดียว เช้ามื่อต่อมา ท้าวฮุ่งกะยกพลเข้าตีเชียงบานจนมีชัย แกวเพิง ท้าวแดดแล้วกะแมนเฮืองถืกจับได้ ทางแกวเฮือกโตนซ้างหนีแล้วไปบอกเมียท้าวกว่าอยู่เมืองปะกัน  เมียท้าวกว่ากะแต่งพลออกต้านทัพท้าวฮุ่ง นางกะเลยตายคาบ่อน

​

ในที่สุดท้าวฮุ่งกะเข้ายึดเมืองปะกันได้ แล้วกะได้แต่งให้อ้ายคว่างเป็นเจ้าปกครองเมืองปะกัน จากนั้นกะเมือเมืองเงินยาง  ท้าวฮุ่งให้แม่เจ้าของเป็นผู้ปกครองเมืองเชียงขวัญในเขตเมืองปะกัน

​

ทางท้าวฮุ่งกะครองเมืองเงินยางได้ ๑๗ ปี และมีลูกซายเกิดจากนางง้อม ๑ คน ชื่อว่าท้าวคำฮุ่ง ซามเพิ่นครองเมืองเงินยางอยู่นั้นกะมีแขกต่างบ้านต่างเมืองเอาบรรณการมาถวายหลาย ต่อมาหุนบังแม่ทัพของท้าวแองกาหลอยหนีไปได้ ไปอาศัยอยู่กับพระยาฟ้าฮว่านอยู่เมืองตุมวาง (หนึ่งในเมืองนำเครื่องราชบรรณการมาถวาย) กะได้ยกพลมาหลอยตีนำคามเมืองประกัน อ้ายคว่างผู้ครองเมืองปะกันกะได้ส่งข่าวไปบอกท้าวฮุ่งให้ฮู้ ท้าวฮุ่งจั่งยกทัพไปปราบหุนบังแล้วกะไล่นำไปจนฮอดเมืองตุมวาง มีเว้ายอมควมกัน ให้ขุนคอนเป็นทูตของท้าวฮุ่ง เข้าไปฮ้องให้พระยาฟ้าฮว่างส่งตัวหุนบังกับอ้ายหิ่งออกมาให้ แต่พระยาฟ้าฮว่านบ่ดห็นงามนำ ค่อมว่า ทั้งสองหนีตายมาเผิ่ง คันเห็นจั่งซั่นท้าวฮุ่งกะเข้าตี ทางพระยาฟ้าฮว่านเบิ่งทรงสิบ่คือเลยส่งแมนสมมาขอยอม แต่ท้าวฮุ่งบ่เซื่อสิตีเอาให้ได้ พระยาฟ้าฮว่านเลยแต่งทหารสองคนขึ้นไปเอิ้นแถนลออยู่เมืองกาหลังให้มาซ่อย แถนลอยกพลมาแล้วทั้งสองฝ่ายกะสู้กัน โฮมแฮงใส่กันบ่มีย่าน แม่ทัพท้าวฮุ่งตายเกือบเหมิด คันเบิ่งทรงสิบ่คือท้าวฮุ่งกะถอยทัพมาตั้งหลักอยู่เมืองปะกันแล้วส่งสาส์นไปบอกท้าวเจืองกับขุนชื่มให้มาซ่อย

​

เศิกเทื่อนี้แฮงคักแฮงแหน่ นายพวงแม่ทัพของท้าวเจืองคึดว่าคันสู้จนตายเหมิดสิบ่ยังเซื้อ เลยขอท้าวฮุ่งเอาท้าวคำเคื่อง ท้าวคำฮุ่ง แล้วกะนางจอมผู้เป็นแม่ท้าวฮุ่ง ไปอยู่เมืองเงินยาง ฟากท้าวฮุ่งสู้กับแถนลอจนถืกฟันตายคาบ่อน คันท้าวฮุ่งตาย กะไปเกิดเป็นผี เป็นผู้บัญชาการทัพทหารผียกพลขึ้นเมืองแถนผ่านเมืองคาเขียว แองคอนแม่ทัพใหญ่เป็นผู้ไปถามแองกาเรื่องทางสิไปทางไปเมืองฟ้า เลยฮู้ว่าสิต้องไปทางกะไดลิง แล้วกะไต่กะไดไปฮอดแม่น้ำลินคำต่อไป พัดว่าไปฮอดเมืองเลียนพาเมืองของแถนนั้น คันยกกำลังผีตีเอาเมืองเลียนพานได้ แล้วกะมุ่งไปทางแดนสวาง(แดนสรวง)ของพระอินทร์ คันไปฮอดเมืองกองทูล แถนเจ้าเมืองกองทูลออกมานบมาไหว้จากกองทูลไปฮอดเมืองกำมา แถนงวงเจ้าเมืองกำมาออกมาฮับต้อน จนว่าฮอดเมืองสวางซุมแถนทั้งหลายกะพากันออกมานบมาไหว้  ฟากท้าวเจือง ขุนชื่ม ท้าวคำเคื่อง และท้าวคำรุ่ง กะยกพลแต่เมืองเงินยางไปฮาพระยาฟ้าฮว่านอีกเทื่อ พระยาฟ้าฮว่านตายแองแซงแล้วทัพเมืองเงินยางกะเข้ายึดเมืองตุมวางได้สำเร็จ

​

ตัวละคร   ท้าวฮุ่ง และ ท้าวเจือง เป็นกษัตริย์ที่มีความกล้าหาญ สามารถยกทัพเข้ายึดเมืองศัตรูได้สำเร็จ และเป็นที่เคารพนับถือของไพร่ฟ้าประชาชน

​

ต้นฉบับ   อยู่ที่หอสมุดแห่งชาติ กรุงเทพมหานคร 

​

พุทธศาสนาและความเชื่อหรือประเพณี  ท้าวฮุ่งได้ใช้ฮีตบ้านคองเมืองในการปกครองบ้านเมือง และนอกจากนั้นยังพบประเพณีการนับถือผีของชาวภาคอีสานและชาวลาวที่สอดแทรกอยู่ในเรื่องท้าวฮุ่งท้าวเจือง