เนื้อเฮื่อง

พระยาแถนคือท้าวสักกะเทวราช ผู้เป็นใหญ่ในสวรรค์ มีเทพธิดาปิสาเป็นนางธรณี นางเมขลาเป็นผู้ตรวจตราชาวโลกว่าใผเฮ็ดบุญบาปเพื่อรายงานต่อท้าวจตุโลกบาล คนเฮ็ดบุญได้ขึ้นสวรรค์ ส่วนคนทำบาปให้ตกนรก สมัยนั้นพระโพธิสัตว์เกิดเป็นมหาพรหม มีอาณาเขตปกครอง ๘๔,๐๐๐ เมือง มอบหมายให้พระเมศวรประจำอยู่ทิศตะวันออก มโนสิทธิ์ประจำทิศเหนือ พระนารายณ์ประจำทิศตะวันตก และเสนาสิทธิ์ประจำทิศใต้ เฮ็ดหน้าที่เป็นอาจารย์สอนศิลปศาสตร์ให้เมืองตักกะศิลา  ในภัทรกัปป์มีพระพุทธเจ้า ๕พระองค์ คือ ในสมัยพระพุทธเจ้านามว่ากุสันทะ เมื่อพระองค์นิพพานแล้ว ชาวมนุษยโลกก็ถึงกาลเสื่อมสลายไป พระพรหมจึงมอบหมายให้ท้าวจตุโลกบาล วิษณุกรรมเทวบุตร นางเมขลาเทพธิดา พร้อมบริวารลงมาเกิดในโลกมนุษย์เอิ้นว่า อุปปาติกะ (เกิดผุดขึ้น) เพราะมิได้บังเกิดจากท้องใคร ให้ปกครองแผ่นดินโดยธรรม ต่อมาในสมัยพระพุทธเจ้านามว่าโกนาคมนะ เมื่อพระองค์นิพพานแล้ว มนุษย์โลกก็กลับเข้าสู่กาลเสื่อมสลายคือเดิม พระพรหมกะส่งเทวดาลงมาเกิดเมืองมนุษย์อีก จนฮอดยุคของพระพุทธเจ้านามว่ากัสสปะ พอพระองค์นิพพานแล้วมนุษย์โลกก็ถึงกาลเสื่อมสลายอีกคือเก่า เป็นยุคคนดีทั้งเบิดบ่มีคนซั่วฮ้าย  ยุคศาสนาหมดผีร้ายเข้าครองเมือง โดยมีนางยักษ์นามว่ากังลี ครองเมืองศรีสัตตะนาค (ประเทศลาว) ให้กำเนิดบุตรีนามว่า นางปากกว้าง กับนางผีเสื้อนามว่า นันทะเทวี 

​

          เว่าฮอดฤๅษีสองพี่น้อง เฮ็ดเขตเมืองไว้  ๔ มุม คือจั่งสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ พร้อมทั้งเฮ็ดก้อนก่ายฟ้าด้วยหิน จากนั้นกะเอาน้ำจากอโนมามาเฮ็ดน้ำมนต์ฮดเสาหลักเมืองทั้ง ๔ แล้วเอาน้ำมนต์ที่เหลืออยู่ไปเก็บไว้ในถ้ำ อธิษฐานจิตให้คนมีบุญท่อนั้นมาเอาน้ำมนต์ศักดิ์สิทธิ์น้ำไปฮดหลักเมืองจั่งสิสามารถครอบครองเมืองได้ จากนั้นฤๅษีกะเอิ้นพระยานาค ๑๔ ตน มาชุมกันหม่องก้อนก่ายฟ้า แล้วสั่งสอนให้ตั้งอยู่ในธรรม สั่งให้นาคหมุนเวียนกันขึ้นมารักษาเมืองทุก ๔ เดือน จากนั้นฤๅษีกะเอิ้นหมู่เทวดา ผีเมืองมาให้รักษาเมือง แล้วตั้งชื่อเมืองว่า เมืองล้านช้าง แต่นั้นสืบมา ต่อมาฤๅษีผู้อ้ายได้ขึ้นไปหาท้าวสักกะ (พระอินทร์) เทิงสวรรค์ ขอให้ส่งเทวดาผู้มีบุญลงมาเกิดในโลกมนุษย์มาปกครองบ้านเมือง พระอินทร์ได้เลือกพระโอรสคือขุนบรมลงมาเกิดในมนุษยโลก มีธิดาของแถนแต่งนามว่าแก้วยมพะราเป็นเทวีฝ่ายขวา และธิดาของแถนสั่งนามว่านางอกแคงเป็นเทวีฝ่ายซ้าย พร้อมกับมอบอาวุธและช้างมงคลให้พร้อมทุกอย่างแล้วกะให้ลงมาเกิดที่มนุษยโลก  พระยาแถนได้บอกเขตแดนเมือง ๖ หัวเมือง คือ เมืองแกว อยู่ทางทิศตะวันออก เมืองฮ่ออยู่ทางทิศเหนือ เมืองญวนอยู่ทางทิศตะวันตก เมืองศรีอยุธยาอยู่ทางทิศใต้ เมืองพวนแล้วกะเมืองคำเกิดเพื่อให้ขุนบรมมอบหมายให้บุตรไปครอบครองเมืองต่อไป

​

          ขุนบรมเมืองลงมาอยู่มนุษยโลกแล้วได้ปกครองบ้านเมืองโดยธรรม เวลาผ่านไป ๒ ปี ได้มีบุตรจำนวน  ๗ คน เกิดจากเทวียมพะรา ๓ คน คือ ขุนลอ ยี่ผาล้าน จุสง และงัวอินทร์ เกิดจากนางเทวีอกแคง ๓ คน คือ ไสพงศ์ ลกกลม และเจ็ดเจื่อง เมื่อปกครองบ้านเมืองไปได้ ๙ ปี สมบัติที่ให้มาจากสวรรค์กะเบิดลงบ่พอใช้ และเกิดความเดือดร้อนย่อนมีเครือเขากาดกับน้ำเต้าปุง ๒ ลูกเกิดขึ้นกลางเมือง เฮ็ดให้แสงตะเว็นสาดบ่ฮอดพื้นเมืองเกิดความหนาวเย็นไปทั่ว จั่งได้ส่งคนขึ้นไปขอคำแนะนำจากพระยาแถน พระยาแถนแนะนำให้ตัดเครือเขากาด แล้วกะเจาะลูกน้ำเต้าปุง ขุนบรมให้เฮ็ดตามนั้นปรากฏว่ามีสรรพสัตว์ไหลออกมาแต่น้ำเต้าลูกแรก ทรัพย์สมบัติไหลออกมาแต่น้ำเต้าลูกที่สอง  ย่อนว่าคนออกมาแต่ลูกน้ำเต้า (ลาพุ) จั่งได้เอิ้นว่า ลาว  พอตัดเครือเขากาดแล้วมนุษย์กับเทวดากะติดต่อกันบ่ได้ตั้งแต่นั้นมา เครือน้ำเต้ากะกลายเป็นหิน คนที่ออกมาแต่ลูกน้ำเต้าปุงกะกลายเป็นต้นตระกูลไทเผ่าพันธุ์ต่าง ๆ ต่อมามีแนวให้เฮ็ดนำจารีตประเพณี “ขะลำ” สำหรับชาวบ้าน  ต่อแต่นั้น ขุนบรมตั้งกฎหมายตามระเบียบการบริหารบ้านเมือง แล้วหาเมียให้กับลูกทั้ง ๗ คน กะคือ  ๑. ขุนลอ อภิเษกกับนางเอื้อย ได้เป็นเจ้าครองเมืองล้านช้าง ๒. ยี่ผาลาน อภิเษกกับนางแอด ได้เป็นเจ้าครองเมืองฮ่อ ๓. จุสง อภิเษกกับนางอุรัสสา ได้เป็นเจ้าครองเมืองแกว ๔. งัวอินทร์ อภิเษกกับนางไอ่ ได้เป็นเจ้าอโยธยา ๕. ไสพงศ์ อภิเษกกับนางอาบสร้อย ได้เป็นเจ้าครองเมืองยวน  ๖. ลกกลม (ไม่ปรากฏชื่อภรรยา) ได้ครองเมืองคำเกิด และ ๗. เจ็ดเจื่อง อภิเษกกับนางลุน ได้เป็นเจ้าครองเมืองพวน  แล้วมอบคนที่รักใคร่ให้เป็นข้าทาสบริวารใกล้ชิด คนที่มีคาถาอาคมเป็นทหาร คนที่รู้ฮีตคองประเพณีเป็นพราหมณ์ ปุโรหิต เฮ็ดพิธีอภิเษกบุตรทั้ง ๗ คนขึ้นครองเมืองแล้วให้โอวาท เสร็จแล้วมอบวัตถุมงคลและเครื่องใช้จำเป็นแก่บุตรทั้ง ๗ คนแล้วให้โอวาทสะใภ้ทั้ง ๗ คน ให้ซ่อยเกื้อกูลกัน เมืองอ้ายอย่ารบเมืองน้อง ให้สืบสกุลฮอดลูกหลาน ใผรบกันขอให้มีอันเป็นไปภายใน ๖ เดือน พอแต่ขุนบรมสวรรคตแล้ว ราชบุตรทั้ง ๗ คน กะอำลาชาวเมืองไปปกครองเมืองของตน เวลาผ่านไปขุนลอได้เอิ้นเจ็ดเจื่องมาปักเขตแดนกัน  เขตแดนนี้ใช้มาได้  ๘๔๒ ปี จั่งได้ปักเขตแดนใหม่ นิทานเรื่องขุนบรมกะจบลงท่อนี้แล

​

ตัวละคร    ขุนบรม เป็นพระราชาผู้มีบุญ ปกครองเมืองตามหลักฮีตคอง และสั่งสอนบุตรให้เป็นคนดี สามารถปกครองได้โดยไม่เกิดสงคราม ชาวเมืองก็มีความสุขสมบูรณ์

​

ต้นฉบับ   พระครูสุเทพสารคุณ (พระพุทธิสารมุณี) ได้ปริวรรตจากอักษรธรรมเป็นอักษรไทย เสร็จเมื่อปี ๒๕๔๖ อยู่ที่หอพุทธศิลป์ วัดธาตุพระอาราหลวง เนื้อเรื่องขุนบรมต้นฉบับเป็นคำกลอนอีสานเหมือนกับวรรณคดีอีสานหลาย ๆ เรื่อง

​

พุทธศาสนาและความเชื่อหรือประเพณี  นิทานเรื่องนี้สอนให้เห็นความเชื่อมต่อกันระหว่างมนุษย์กับเทวดาที่จะตัดขาดจากกันไม่ได้ และสอนให้คนขยันขันแข็งพึ่งตนเองได้