เนื้อเฮื่อง

ณ เมืองจักขิน   อันก้วงใหญ่ไพศาลและจำเริญเฮืองฮุ่ง ซาวเมืองซุคนอยู่โฮมกันสุขซำบายดี มีท้าวจักขินเป็นกษัตริย์ครองเมือง มีพระนางแก้วเทวีเป็นพระมเหสี และมีพระธิดาซื่อ  ปทุมา เป็นผู้มีโสมงามเกินกั่วแม่ญิงใด

​

มื่อหนึ่ง แนวบ่ดีกะเกิดขึ้นกับซาวเมืองจักขิน  ค่อมว่าพญาฮุ้ง (พญาเอี่ยว)  สองตัวผัวเมียมาจับประซาซนกิน แล้วว่ากับซาวเมืองซุคนว่าอีก ๗ มื่อ สิมากินคนให้เหมิดเมือง เฮ็ดให้ท้าวจักขินต้องเอิ้นเสนาอำมาตย์มาซ่อยให้อย่างไว ย้อนว่าสิป่าวฮ้องหาผู้แก้วก้ามาผาบนกยักษ์เทิงสองโต ไผกะซ่างที่เฮ็ดสำเร็จ ท้าวจักขินสิยกเมืองให้ครอง แต่ว่าผ่านไปแล้ว ๓ มื่อกะยังบ่มีผู้ใด๋อาสามาผาบนกยักษ์ ย้อนห่วงควมปอดไพ  เจ้าเมืองเหมิดทางสู้กะเลยเอานางปทุมาไปเสี่ยงไว้ในกลองในพระราชวัง  ในที่สุดฮุ่งใหญ่กะจับคนกินเหมิด

​

ว่าไปฮอดท้าวจุลนีแห่งปัญจานคร   ได้ออกล่าสัตว์แล้วหลงเข้าไปในเมืองจักขิน  กะเห็นเป็นเมืองฮ้าง  มีแต่ซากกระดูกกองอากลาก  เลยไปตีกลองเอิ้นคนออกมานำเสียงกลอง  กะได้ยินเสียงนางปทุมาฮ้องออกมาแต่ในกลอง  เลยเอานางออกมา   จังซั่นนางจั่งมีอีกซื่อว่านางคำกลอง  ท้าวจุลนีเลยได้นางเป็นมเหสีคนที่สองต่อจากนางอัคคี  คันนางปทุมาท้องกะได้ประสูติพระโอรส ๔  องค์ นางอัคคีเอาผ้าผูกตา แล้วเอาลูกหมามาเปลี่ยน เทิงใส่ควมนางว่า เป็นซู้กับหมา  ท้าวจุลนีกะเลยไลนางออกจากเมืองไปเป็นคนเลี้ยงหมู ทุกข์แฮงเทิงกายเทิงใจ  ทางกุมารสี่องค์ถืกนางอัคคีจับใส่ไหลอยน้ำไปคาอยู่สวนดอกไม้  ย่าจำสวนพ้อกะเอาศพทั้งสี่กุมารไปเผา   หม่องกองฟอนที่เผานั้นเกิดต้นจำปาขึ้นสี่ต้น   นางอัคคีสืบเสาะฮู้เรื่องอีก   กะให้เสนามาหย่องถิ่มแล้วให้ลอยน้ำไป  จำปาเทิงสี่ต้นลอยไปฮอดอาศรมพระฤๅษี   พระฤๅษีซุบซีวิตให้ฟื้นเป็นมนุษย์คือเก่าแล้วสอนาคมต่างๆ ให้   กุมารเทิงสี่คนกะไปสู้ซนะยักษ์มารและมนุษย์   ได้เมืองขึ้นมาหลาย 

​

แล้วทีนี้กะเมือมาหาย่าจำสวน   แล้วออกท่องนำหามารดาจนพ้อกัน  เลยเว้าเรื่องทังเหมิดสู่แม่ฟัง  คันฮู้ว่ากุมารทั้ง ๔ องค์เป็นลูกเจ้าของกะดีใจหลาย  แล้วแล้ว แม่ลูก ๕ คน กะไปเข้าเฝ้าท้าวจุลนี  กุมารได้ทูลความจริงทั้งหมดให้เพิ่นฮู้  ท้าวจุลนีกะดีใจว่าลูกเจ้าของบ่แม่นลูกหมาคือแนวนางอัคคีว่า  เลยให้กุมารทั้งสี่ขึ้นครองราชย์สมบัติต่อจากเจ้าของ  ทางนางอัคคีถืกลงโทษให้เป็นทาสเลี้ยงหมูซดใซ้กรรม

​

ตัวละคร    ท้าวจุลนี          กษัตริย์ที่มีความกล้าหาญ แต่หูเบา เชื่อคำคนง่าย

                      นางปทุมา        พระธิดาที่มีกรรม ต้องพลัดพรากจากบิดมารดา โชคดีที่ท้าวจุลนีช่วยไว้ แต่ก็ต้องมาโดยใส่ร้ายจนถูกเนรเทศออกจากเมือง

                      นางอัคคี          มเหสีใหญ่ของท้าวจุลละนี   มีนิสัยขี้อิจฉาริษยา

                      กุมารทั้งสี่         มีความกล้าหาญ กตัญญูต่อบุพการีของตน

​

ต้นฉบับ   เรื่อง จำปาสี่ต้น  ฉบับถอดความจากอักษรธรรมเป็นอักษรไทยปัจจุบัน เรียบเรียงโดย พระอริยานุวัตร (อารีย์ เขมจารี)

                     ธวัช  ปุณโณทก เรียบเรียงไว้ในหนังสือ วรรณกรรมภาคอีสาน เพื่อเป็นสื่อการเรียนการสอนของภาควิชาภาษาไทยและภาษาตะวันออก คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยรามคำแหง

                     ต้นฉบับภาษาลาวชื่อหนังสือ จำปาสี่ต้น  เรียบเรียงโดย คณะกรรมการวิทยาศาสตร์สังคม   สถาบันค้นคว้าศิลปะวรรณคดีภาษาศาสตร์ เผยแพร่เมื่อปี ค.ศ. ๑๙๙๒

​

พุทธศาสนาและความเชื่อหรือประเพณี  วรรณกรรมเรื่องจำปาสี่ต้น ให้คติเรื่องกรรมที่เกิดจากการกระทำ หรือ วิบากกรรม คือ ถ้ากระทำความดีก็ได้ดี ถ้ากระทำความชั่วก็ได้ชั่ว