เนื้อเฮื่อง

   จักกว่าเถิงฝ่ายก้ำเมืองใหญ่ลือนาม มื้อหนึ่งนั้นซาวเมืองไปพ้อฮูดินใหญ่ฮูหนึ่งมิกลิ่นหอมออกมาจากฮูนั้น ซาวบ้านซาวเมืองกะเลยอยากฮู้ว่าแม่นฮูหยัง พระราซากะเลยประกาศหาอาสาสมัครลงไปเบิ่งในฮูนั้นมามีหยัง แต่กะบ่มีไผหาญลงไปเบิ่ง ในเวลานั้นมีหนุ่มน้อยผู้หนึ่ง ซื่อว่า เทศจันทร์สมุทร อาศัยอยู่กับย่า ผู้เป็นคนสวนของพระราซา ท้าวเทศจันทร์สมุทรนี้เห็นว่าบ่มีไผหาญลงไปเบิ่ง เลยฮับอาสาพระราซาไปพระราซาเลยให้คนเฮ็ดอู่เหล็กแล้วกะเอาโซ่เหล็กคล้อง ให้ท้าวเทศสมุทรไปอยู่ในอู่เหล็กนั้นแล้วกะหย่อนลง  ฮูไป ลงไปกะเลยไปพ้อเมืองหนึ่ง อู่เหล็กไปลงอยู่หม่องเกาะพอดี ท้าวเทศจันทร์สมุทรกะเลยขึ้นกินหมากเดื่ออยู่เทิงต้น เห็นหนูคาบแก้ววิเศษลอยน้ำมาเลยเอาหมากเดื่อโยนให้กินออกห่างไปเรื่อย แล้วเลยหลอยเอาแก้ววิเศษนั้นไป หย่างไปพ้อซายผู้หนึ่งถือน้ำเต้าเหาะมาเลยขอเอาแก้ววิเศษแลกกับน้ำเต้า พอแต่ได้น้ำเต้าแล้วแก้วนั้นกะเหาะลอยหลบมาอยู่นำท้าวเทศจันทร์สมุทรคือเก่า  หย่างไปเรื่อยกะเลยไปพ้อคนถือขวน(ขวาน)  ถือดาบ ถือขอดหนังเหาะมา ท้าวเทศจันทร์สมุทรกะเลยขอแลกแล้วเทิงเบิดกะเหาะลอยมาอยู่คือเก่า บัดทีนี้ท้าวเทศจันทร์สมุทรนั้นกะเลยได้ของดีติดโตมา 5 อย่าง คือ แก้ว น้ำเต้า ขวน ดาบ แล้วกะขอดหนัง แล้วจั่งเดินทางไปหาย่าจำสวน แล้วสืบหากลิ่นหอม พอฮู้จั่งซั่นย่าจำสวนว่าท้าวเทศจันทร์สมุทรนี่บ่หล่อเหลา เลยพาไปหล่อกายใหม่แล้วกะเลยพาไปสู่ขอนางผมหอม พอแต่นางผมหอมเห็นท้าวจันทรสมุทรผู้ฮูปหล่อกายงาม กะเลยมักกัน แต่พระราซาพ่อของนางผมหอมบ่ยอม ย้อนว่าเคยมีลูกกษัตริย์มาสู่ขอแต่งดองหลายคนแล้ว เลยบอกท้าวจันทร์สมุทรว่า คันแม่นอยากได้กะให้มาฮบเอา ท้าวเทศจันทร์สมุทรกะเลยไปฮบซะนะแล้วเลยได้อยู่กินกับนางผมหอม  อยูเมืองนี้มาดดนนานท้าวจันทร์สมุทรกะเลยคึดฮอดบ้านเฮือนซาน เลยพานางผมหอมมาหม่องเกาะที่ลงมา บัดทีนี้ผ้านางผมหอมผืนหนึ่งตกลง ท้าวจันทร์สมุทรเลยไปเอาให้ แต่ขึ้นมาฮางเหล็กบ่ทัน คนดึงขึ้นก่อน นางผมหอมเลยขึ้นมาได้ผู้เดียว แล้วคนทั้งหลายเลยพาไปถวายพระราซา แต่พระราซากะบ่สามารถเข้าใกล้นางได้ ท้าวเทศจันทร์สมุทรกะเดินทางต่อไปเพื่อหาทางขึ้นจนไปพ้อนกกระจอก 2 โต เป็นพระอินทร์แปลงกายลงมา เลยให้ท้าวเทศน์จันทร์สมุทรขึ้นขี่แล้วกะมาปล่อยไว้อยู่นอกเมืองใกล้กับแม่น้ำ พอดีมีนายสะเภามาพ้อเข้ากะเลยได้ฮับท้าวเทศจันทร์สมุทรขึ้นมานำ แล้วท้าวเทศจันทร์สมุทรกะไปอยู่นำย่าจำสวนคือเก่า ส่วนนางผมหอมพอแต่ฮู้ว่าผัวตนหลบมาแล้วกะเลยออกมาอยู่นำ พระราซาฮู้เลยยกทัพมาซิงเอานางผมหอม แต่กะบ่สามารถเอานางไปได้ย้อนว่าแพ้ของวิเศษทั้ง 5 ของท้าวเทศจันทร์สมุทร พระราซาเบิดปัญญากะเลยยอมยกเมืองให้ครองเคิ่งหนึ่ง ท้าวเทศจันทร์สมุทรกะเลยอยู่กับนางผมหอมอยู่เย็นเป็นสุขสืบมา

​

ตัวละคร     ท้าวเทศจันทร์สมุทร  เป็นหนุ่มกำพร้าที่มีความกล้าหาญ คือกล้าที่จะอาสาลงไปดูว่ารูนั้นคืออะไร นอกจากนั้นยังมีความเข้มแข็งอดทน มีความสามารถ จนสามารถสู้รบจนชนะพระราชา

​

ต้นฉบับ     พระครูสุเทพสารคุณ (พระพุทธิสารมุณี) ได้ปริวรรตจากอักษรธรรมเป็นอักษรไทย เสร็จเมื่อปี ๒๕๔๖ อยู่ที่หอพุทธศิลป์ วัดธาตุพระอาราหลวง

​

พุทธศาสนาและความเชื่อหรือประเพณี  นิทานเรื่องนี้สอนเรื่องความกล้าหาญและความเพียร