เนื้อเฮื่อง

ท้าวโสวัต เป็นโอรสท้าวพรหมทัตกับนางจันทาเทวี   เกิดมาพร้อมกับพระขรรค์แล้วกะม้ามณีกาบ พอแต่เจริญวัยได้รับสารเสี่ยงทายหาคู่ของนางประทุมมาล่องมานำน้ำ นางประทุมมาเป็นบุตรบุญธรรมพระฤๅษี  ท้าวโสวัตได้นำสารนั้นไปหาพระฤๅษีอยู่อาศรม หวังสิได้พ่อกับนางประทุมมา  ทั้งสองได้เสียเป็นเมียผัวกัน

​

มื้อหนึ่ง ทั้งสองออกไปหาผลหมากรากไม้ในป่า ระหว่างทางนั้นท้าวโสวัตถืกนายพรานลักฆ่า  ทั้งได้แย่งนางประทุมมาไป  ภายหลังนางประทุมมาลักฆ่านายพราน แล้วระเหเร่ร่อนไปเรื่อยๆ พระฤๅษีท่าทั้งสองคนบ่เห็นกลับมาจั่งได้ออกนำหา  ไปพ่อท้าวโสวัตนอนตายอยู่จั่งได้ชุบชีวิตใหม่แล้วสอนวิชาอาคมให้   พอแต่เรียนสำเร็จแล้วท้าวโสวัตได้ออกติดตามหานางประทุมมา   จนเลยล่วงหลงเข้าไปในเมืองยักษ์  ลักลอบได้เสียกับลูกสาวยักษ์ชื่อนางสุภะลักษณ์จนตั้งครรภ์   จากนั้นท้าวโสวัตได้หนีออกนำหานางประทุมมาอีก       ส่วนนางสุภะลักษณ์นั้นกะได้ออกนำหาท้าวโสวัต  แต่กลับได้พ่อกับนางประทุมมาก่อน (นางยักษ์บ่รู้ว่านางประทุมมาเป็นเมียของท้าวโสวัต) ตอนนั้นนางท้องแก่ใกล้สิออกแล้ว   นางสุภะลักษณ์ได้ซ่อยเฮ็ดคลอดให้นางประทุมมา   ได้ลูกชาย

​

ต่อมา นางประทุมมาถืกงูกัดตาย  นางสุภะลักษณ์จั่งได้เลี้ยงลูกน้อย  และร่อนเร่พเนจรเรื่อยไปจนฮอดเมืองกุมารี  ทั้งเมืองนั้นมีแต่ผู้หญิง    เจ้าเมืองเห็นนาง ได้รับนางไว้เป็นน้องสาว 

​

ฝ่ายนางประทุมมานั้นพระอินทร์ได้ลงมาซ่อยชุบชีวิตขึ้นใหม่  แล้วนางกะได้บวชเป็นชี       ท้าวโสวัตนั้นยังนำหานางประทุมมาอยู่   จนมาพ่อกับลูกสาวพญานาค จนได้นางนาคเป็นเมียอีก   จั่งได้ออกเดินทางต่อไป    

​

พอแต่ได้พ่อกับนางประทุมมาที่บวชเป็นชีแล้ว จั่งได้ขอให้นางสิกข์  แล้วทั้งสองก็ออกนำหาหานางสุภะลักษณ์   จนได้มาพ่อกับนางอยู่เมืองกุมารี   ท้าวโสวัตได้นางกุมารีที่เป็นเจ้าเมืองเป็นเมียอีก แล้วท้าวโสวัตกะออกเดินทางไปนำเอานางนาคอยู่เมืองบาดาลให้มาอยู่ในเมืองมนุษย์นำกัน   เขาทั้งหลายได้พากันกลับไปเมืองของท้าวโสวัตแล้วได้ครองราชย์อย่างมีความสุข

​

ตัวละคร   ท้าวโสวัต ท้าวโสวัตเป็นผู้ที่มีความสามารถในการต่อสู้ โดยได้เล่าเรียนวิชากับพระฤๅษี

                      นางปทุมมา  นางสุภลักษณ์ นางนาค และนางกุมารี ภรรยาทั้ง ๔ ของท้าวโสวัต เป็นภรรยาซื้อสัตย์ต่อสามี มีความเกื้อกูลให้กันและกัน จึงไม่มีปัญหาภายในครอบครัว

​

ต้นฉบับ     นิทานท้าวศรีทนต์ คำกลอนโยราณอีสาน แต่งรวบรวมโดย  น้อย  ผิวผัน  พิมพ์ที่โรงพิมพ์คลังนานาธรรม จ.ขอนแก่น

                       สีทนต์ มโนราห์  ปริวรรตโดยพระอริยนุวัตร  เขมจารี   ที่ศูนย์อนุรักษ์ วรรณคดีภาคตะวันออกเฉียงเหนือ  วัดมหาชัย  จ.มหาสารคาม  เผยแพร่เมื่อ ปี พ.ศ. ๒๕๑๓

​

พุทธศาสนาและความเชื่อหรือประเพณี  นิทานเรื่องนี้ให้คติเรื่องของความเชื่อเรื่องบุพเพสันนิวาส ระหว่างท้าวโสวัตกับนางปทุมมา ซึ่งเป็นเรื่องความเชื่อ  และเรื่องที่กษัตริย์คือท้าวโสวัต ที่มีมเหสีหลายพระองค์ ก็เป็นเรื่องธรรมเนียมของกษัตริย์ในสมัยโบราณ และท้าวโสวัตก็สามารถดูแลมเหสีทั้ง ๔ องค์  และปกครองบ้านเมืองให้มีความสงบสุข