เนื้อเฮื่อง

จักกล่าวเถิงยามพุ้น นครศรีเมืองใหญ่ เมืองบ่เคยทุกข์ยากไฮ้สมบูรณ์ข้าวน้ำซ่ามปลา ไพร้ฟ้าประซาซนอยู่ดีกินดี เจ้าเมืองซื่อว่าพระยาโกสี และมเหสีซื่อว่านางสุพัน ได้โอรสองค์หนึ่งซื่อว่า มหาวงศ์ เป็นผู้มีฮูปโฉมงามปานเทวดา สมซื่อสมนามที่สิเป็นทายาทของกษัตริย์  ท้าวมหาวงศ์ผู้นี้ เป็นผู้มักตีไก่ อยู่มามื้อหนึ่งเลยได้ขออนุญาตพระราซบิดาออกไปหาต่อไก่ป่า มีขุนนำก้นไปสี่คน คือ ขุนเครือ ขุนคาน ขุนเค่งแล้วกะขุนทุ่มภู่ ซ่วงการเดินทางไปนั้น ท้าวมหาวงศ์เลยไปพ้อ ลูกสาวของแข้โตหนึ่ง ผู้มีฮูปกายเป็นมนุษย์ หน้าตางดงามมีซื่อว่า นางแตงอ่อน ทั้งสองต่างเกิดความฮักใคร่กัน เลยได้แต่งงานอยู่กินกัน ท้าวมหาวงศ์กะเลยได้นางแตงอ่อนมาเป็นมเหสี ต่อมมานางแตงอ่อนได้พระโอรสองค์น้อยหน้าตาเป็นตาฮักตาซัง  พอแต่ท้าวมหาวงศ์ไปคล้องซ้างอยู่ป่า นางแตงอ่อนเลยถือมเหสีองค์อื่นๆเกิดความอิจฉาริษยา สับเปลี่ยนโอรสของนางเลยไปเอาแข้มาวางไว้แทน เอาพระโอรสไปลอยน้ำถิ่ม ย้อนว่าบุญญาธิการของพระโอรส เฮ็ดให้เทพบุตรเทพธิดามาพ้อเลยเกิดความสงสาร กะเลยเอาพระโอรสไปเลี้ยงเสีย ให้ซื่อว่าท้าวสุริยวงศ์

​

พอแต่ท้าวมหาวงศ์เห็นว่าลูกจะของออกมาเป็นแข้ กะเคียดอย่างคักเลยไล่ นางแตงอ่อนออกจากเมือง นางแตงอ่อนเดินทางออกจากเมือง จนไปฮดเมืองนาคที่นางเคยอยู่อาศัย กะได้พบกับท้าวกุมภาผู้เป็นฮ้าย ปกครองเมืองนาคสืบต่อจากพระบิดา นางกะเลยเว้าเฮื่องทั้งเบิดสู่อ้ายฟัง ท้าวกุมภาพอแต่ฮู้เฮื่องเทิงเบิงกะเลยสละเมืองให้ ท้าวกอระกัน ผู้น้องซายปกครองต่อ พานางแตงอ่อนออกบวชเป็นฤาษีซีไพร หาฮ่ำเฮือยนสรรพวิซา มาแก้แค้นท้าวมหาวงศ์ ที่ไล่น้องสาวออกจากเมือง

​

ฝ่ายทางท้าวสุริยวงศ์ ได้ศึกษาศิลปศาสตร์สรรพวิซาต่างๆ แล้วกะเลยลงมายังพื้นพิภพแล้วกะเลยได้ฮู้ว่ามารดาจะของถืกนางยักษ์ลักพาโตไป เลยไปนำหามารดาอยู่เมืองยักษ์ เกิดการสู้ฮบกับยักษ์จนซนะแล้วกะได้พาพระมารดาหลบมา ซ่วงที่อยู่เมืองยักษ์นั้น ท้าวสุริยวงศ์ ได้พบพ้อกับสาวงาม 4 คนที่นางยักษ์จับโตมา ท้าวสุริยวงศ์เกิดความฮักอยากได้เป็นคู่ซ้อน เลยได้นางทั้งสี่เป็นมเหสี ได้แก่ นางปทุมมา นางอินทะวงศ์ นางหยาดคำ แล้วกะนางคำไหล แต่นั้นท้าวสุริยวงศ์กะเลยพาพระมารดากับมเหสีทั้งสี่ หลบบ้าบเมือง ครองเมืองนครศรีอยู่ซุ่มกินเย็นสืบต่อไป

​

ตัวละคร     ท้าวมหาวงศ์        เป็นกษัตริย์หูเบา เชื่อฟังคำคนง่าย

                       นางแตงอ่อน        เป็นหญิงที่มีจิตใจดี ไม่อิจฉาริษยาเหมือนมเหสีนางอื่น ๆ

                       ท้าวสุริยง             ลูกของท้าวมหาวงศ์กับนางแตงอ่อน  มีความกตัญญูกตเวทีต่อบุพการี

 

ต้นฉบับ     ในที่นี้คัดมาจากหนังสือ รวมวรรณคดีอีสาน ของ ปรีชา พิณทอง

​

พุทธศาสนาและความเชื่อหรือประเพณี    นิทานเรื่องนางแตงอ่อนให้คติเรื่องความกตัญญู ถ้ามีความกตัญญู จะทากรสิ่งใดก็ประสบผลสำเร็จ  และนอกจากนั้นตัวละครท้าวมหาวงศ์ ยังสะท้อนให้เห็นภาพของการเป็นกษัตริย์ที่ไม่เข้มแข็ง เชื่อคำคนง่าย  เชื่อโดยไม่ไตร่ตรอง ซึ่งตัวละครกษัตริย์แบบนี้พบบ่อยในวรรณกรรมพื้นบ้าน เพื่อเป็นภาพสะท้อนให้เห็นตัวอย่างที่ไม่ดี