เนื้อเฮื่อง

   มีหมาจอกอยู่โตหนึ่งอยู่เทิงสวรรค์ เทวดาองค์หนึ่งสาบให้มาเป็นหมาจอกในโลก นางหมาจอกเหลียวเห็นเด็กน้อยรังแกหมา บาดนางสิคลอดลูกที่เป็นมารมาตั้งแต่อยู่เทิงสวรรค์ นางหมาจอกหนีไปอยู่ในถ่ำกะว่าจะออกลูก เมื่อออกมาลูกกลายเป็นคนทั้งสองเป็นผู้หญิงหน้าตาสวยงามนางหมาจอกจึงได้เลี้ยงอยู่ในป่านั้น หาแนวกินให้กิน หาเสื้อผ้าให้ใส่ จนลูกใหญ่เป็นสาวทั้งสองคน  มื่อหนึ่งมีพระราชาจากกรุงพาราณสีเสด็จประภาทป่า พ่อสองคนนี้เล่นน้ำอยู่ เพิ่นกะเกิดหลงไหลในความงามของทั้งสองคนพระราชาจึงได้ฮับทั้งสองไปเป็นชายา ให้พี่สาวเป็นพระเหสีให้น้องสาวเป็นนางสนม หมาจอกกลับมาจากหาแนวกินกะบ่พ่อลูกสาวทั้งสองคนกะได้ออกนำหา นำดมกลิ่นไปทั่ว ส่วนลูกสาวผู้ใหญ่อยู่ในวังกะมีความสุข บ่คิอฮอดแม่เลย ส่วนลูกสาวหล่ากะคิดฮอดแต่แม่หมาว่าตอนนี้เพิ่นสิเป็นจั่งใด๋อยู่หม่องใด๋  มื่อหนึ่งแม่หมานำกลิ่นจนมาฮอดในวัง ลูกสาวใหญ่เปิดหน้าต่างเห็นแม่หมาจอกกะจำได้ กะฟ่าวปิดหน้าต่าง เพิ่นย่านว่าพระราชาสิฮู้ว่าเพิ่นมีแม่เป็นหมา แต่แม่หมากะแล่นเข้าไปหาลูกสาวจนได้ลูกสาวเห็นแม่หมากะสั่งให้คนไล่ออกไป แม่หมาจอกกะเลยไปหาลูกสาวหล่าเมื่อนางเห็นแม่นางกะดีใจแล่นเข้ากอด อุ้มขึ้นปราสาท แล้วนางกะบอกกับพระราชาว่านางมีแม่เป็นหมาจึงขออนุญาตเลี้ยงแม่ให้เทิ่งปราสาทนำ แต่เพราะว่านางเมื่อยที่นำหาลูกโดนนางหมาจอกกะได้สิ้นใจตาย เมื่อแม่เพิ่นตายเพิ่นกะขออนุญาตเก็บกระดูกแม่ไว้บูชา พระราชาก็อนุญาต เมื่อนางบูชากระดูกได้ ๗ มื่อ กระดูกกะกลายเป็นทองคำ เมื่อพระราชาฮู้เพิ่นกะได้ดำริว่าผู้เป็นน้องสาวเป็นผู้กตัญญูฮู้คุณมารดา แม่นว่าแม่สิเป็นหมากะบ่ขี้เดียด จนนางได้รับผลแห่งความดีมีเงินทองมากมาย พระราชาจึงได้ถามมเหสีผู้เป็นเอื้อยว่า นางยอมรับ พระราชดำริว่านางบ่ฮู้คุณผู้เลี้ยงมาเพิ่นเลยปลดออกจากการเป็นพระมเหสี และไล่ออกจากเมือง แล้วยกฐานะน้องสาวเป็นพระมเหสีแทน

​

ตัวละคร   นางหมาจิ้งจอก  หมาจิ้งจองที่มีบุญญาธิการ จึงถูกส่งมาเกิดยังมนุษยโลก

                     ลูกสาวคนโต  เป็นหญิงที่ไม่รู้จักบุญคุณของแม่

                     ลูกสาวคนเล็ก  เป็นหญิงที่มีจิตใจดี รักแม่ของตน แม้จะมีแม่เป็นหมาก็ตาม

 

ต้นฉบับ    ในที่นี่คัดมาจากหนังสือ วรรณกรรมภาคอีสาน ของ ธวัช ปุณโณทก

                      จังหวัดสุรินทร์และใกล้เคียง มีนิทานคติเรื่องหมาจิ้งจองกับลูกสาว ซึ่งมีแนวเรื่อคล้ายกับเรื่อง ศรีบัวทอง ที่ชาวลำปางเชื่อว่า ลานหินที่ อ.แม่ทะ จ.ลำปาง มีรอยเท้าสุนัขในแผ่นหินจำนวนมาก เป็นที่อยู่อาศัยของสุนัขในเรื่องศรีบัวทอง

​

พุทธศาสนาและความเชื่อหรือประเพณี   คติธรรมที่ได้จากเรื่องนี้คือ ความกตัญญูต่อบุพการีหรือผู้มีพระคุณ เป็นผลดีต่อผู้กระทำ ดังเช่นลูกคนเล็กที่มีความกตัญญูต่อแม่หมา บุญนี้ส่งผลให้นางได้เป็นมเหสีของพระราชา