เนื้อเฮื่อง

มีหญิงสาวผู้หนึ่งรูปร่างหน้าตาคือม้าคนทั่วไปเอิ่นนางว่าแก้วหน้าม้า นางอาศัยอยู่กับพ่อกับแม่อยู่นอกเมือง มาอาชีพเฮ็ดไฮ่เฮ็ดนาคือคนทั่วไป

 

มื่อหนึ่ง ท้าวปิ่นทองพระโอรสของพระยาภูวดลเจ้าเมืองมิถิลา ได้เฮ็ดพิธีปล่อยว่าวเลือกคู่ คือการเขียนจดหมายติดอยู่ว่าวแล้วปล่อยไป ถ้าว่าวขาดไปตกหม่องใดแล้วมีคนเก็บได้ถ้าเป็นแม่หญิงให้เอามาเป็นคู่ แต่ถ้าเป็นผู้เฒ่า เด็กน้อย หรือผู้ชายสิมีของมีค่าเป็นเครื่องตอบแทน ว่าวของท้าวปิ่นทองได้ไปตกอยู่บ้านของนางแก้วหน้าม้าแล้วนางกะเก็บได้ ท้าวปิ่นทองก็ให้เสนาอำมาตย์นำหาไปเอาว่าวของท้าวปิ่นทองคืนเพราะว่าเพิ่นบ่มักนาง เพราะว่าหน้าตาฮูปลักษณ์บ่งาม ขี่ฮ่าย แต่นางกะบ่ยอมคืน ท้าวปิ่นทองเลยจำใจพานางเข้าเมืองไปนำ แต่บ่ยอมนอนกับนางคือจั่งผัวเมียเพราะนางบ่งาม และทุกคนที่อยู่ในเมืองกะพากันซังนางเบิด

​

  ต่อมาท้าวปิ่นทองกับเสนาอำมาตย์ได้พากันแกล้งนางให้นายหนีออกจากเมืองหรือตายไปกะได้ จั่งใช้ให้นางไปเอายาสมุนไพรในป่าเขา นางแก้วหน้าม้ากะไปเอามาได้ ต่อมาอีก ท้าวปิ่นทองกับเสนาอำมาตย์กะแกล้งนางด้วยเหตุอื่นๆอีกแต่กะบ่มีอิหยังแกล้งนางได้จึงจะส่งท้าวปิ่นทองไปอยู่เมืองอื่นโดยการส่งท้าวปิ่นทองไปแต่งงานกับธิดาเมืองอื่น ก่อนไปท้าวปิ่นทองสั่งนางแก้วหน้าม้าไว้ว่า “ในตอนที่ท้าวปิ่นทองบ่อยู่ให้เจ้ามีลูกให้ได้” สั่งเสร็จท้าวปิ่นทองกะลงเรือเดือนทางไป นางแก้วหน้าม้าจึงไปดักถ่าข้างหน้า แล้วได้ถอดหน้าม้าออกกลายเป็นแม่หญิงคิงงามราวนางฟ้า บาดท้าวปิ่นทองมาเห็นเข้ากะจำบ่ได้ กะตกหลุมรักนาง ท้าวปิ่นทองได้อยู่กินกับนางหลายมื่อจั่งเดินทางต่อไป ส่วนนางแก้วหน้าม้ากะกลับไปอยู่ในเมืองตามเก่า

 

กล่าวเถิงท้าวปิ่นทองเมื่อเพิ่นไปอยู่เมืองอื่น กะได้ธิดาของเจ้าเมืองนั้นเป็นเมีย อยู่ต่อมากะเกิดคิดฮอดบ้านเมืองเจ้าของจึงลากลับบ้าน ระหว่างเดินทางท้าวปิ่นทองได้พ่อกับยักษ์จึงได้รบกัน ท้าวปิ่นทองคือจั่งสิแพ้ พอนางแก้วหน้าม้าฮู้ว่าท้าวปิ่นทองกำลังตกอยู่ในอันตรายนางกะปลอมโตเป็นผู้ชายไปซ่อยรบจนชนะแล้วฟ่าวกลับเข้าเมือง เมื่อท้าวปิ่นทองมาฮอดเมืองก็ยังซังนางแก้วหน้าม้าอยู่คือเก่า แฮงฮู้ว่านางท้องกะหาว่านางมีชู้ ถึงนางสิเว่าเรื่องราวให้ฟังจังใด๋กะบ่ยอมฟัง เพราะบ่เชื่อว่าสิเป็นไปได้

 

อยู่มากะได้มียักษ์มาท้ารบ ท้าวปิ่นทองออกไปรบแพ้ยักษ์กลับเข้าเมืองมาหาคนที่เก่งกล้าสามารถที่สิออกไปรบกะบ่มีไผ๋อาสา แล้วนางแก้วหน้าม้ากะออกอาสาแทนแล้วนางกะไปรบชนะ ทุกคนในเมืองจั่งยอมรับนาง ยิ่งเมื่อนางถอดหน้าม้าออกก็กลายเป็นแม่หญิงที่สวยงามหยาดฟ้าท้าวปิ่นทองจึงฮับเอานางเป็นมเหสี แล้วทั้งสองกะอยู่ครองเมืองอย่างมีความสุข

​

ตัวละคร     ท้าวปิ่นทอง  เป็นโอรสที่ไม่เก่ง  ขี้ขลาด  ไม่กล้าหาญ  และมองคนเพียงรูปร่างภายนอก

                        นางแก้วหน้าม้า  เป็นสาวชาวบ้าน ถึงแม้หน้าตานางจะเหมือนม้า แต่นางมีจิตใจงดงาม  ฉลาด มีความสามารถมาก  และกล้าหาญเยี่ยงชายแท้

​

ต้นฉบับ    หนังสือรวมนิทานอีสาน ชุดที่ ๓ รวบรวมโดย  อ. กวีวงศ์  พิมพ์และเผยแพร่โดยโรงพิมพ์คลังนานาธรรม จ.ขอนแก่น

​

พุทธศาสนาและความเชื่อหรือประเพณี   เรื่องแก้วหน้าม้าให้คติคล้ายเรื่องท้าวก่ำกาดำ  คือ คือมนุษย์ไม่ยอมรับความสามารถ ความดีงาม ที่แฝงอยู่ในรูปกายที่อัปลักษณ์  ทั้งที่นางแก้วหน้าม้าเป็นคนดี จิตใจดี มีความสามารถ  แต่ท้าวปิ่นทองและผู้คนในเมืองต่างก็รังเกียจนาง   แต่เมื่อนางกลายร่างเป็นสาวงามกลับยกย่องสรรเสริญให้เป็นมเหสี