เนื้อเฮื่อง

มีเมืองกว้างใหญ่นครใหญ่ไพศาลนามว่า “กุศาวดี”  ราชาผู้นั่งเมืองนามว่า ท้าวจันไต มีพระมเหสี ๒ องค์   ต่อมามเหสีฝ่ายขวาตั้งครรภ์ประสูติโอรสออกมาผู้หนึ่ง แต่ว่าด้วยบุญนำกรรมแต่งโอรสนั้นมีลักษณะผิดแผกแปลกตากว่าคนในด้าว มีรูปร่างเป็นหมางามขนดกปุกปุย  จึงได้พระนามว่า ท้าวหมาหยุย

​

ชาวเมืองเห็นจั่งสั้น กะพากันเห็นว่าเป็นแนวบ่ดี ผิดฮีตผิดคอง ลูกคนกะต้องคือคน แต่เกิดมาเป็นหมา เป็นกาลีบ้านกาลีเมือง สิเฮ็ดให้บ้านเมืองมีเหตุเภทภัยเดือดร้อนกันไปทั่ว

​

เรื่องนี้ได้ยินไปฮอดหูของท้าวจันไต ท้าวจันไตเคียดหลาย รับสั่งให้ไล่ท้าวหมาหยุยหนีออกจากเมืองไป ท้าวหมาหยุยได้ยินรับสั่ง จั่งได้เข้าไปกราบขออดโทษที่เกิดมาเป็นหมาในชาตินี้ ถือว่าเป็นบาปเป็นกรรมคักพอแล้ว พ่ออย่าซ้ำเติมลูกเถาะ ขออย่าได้เนรเทศลูกให้ไปอยู่ผู้เดียวหม่องอื่นเถาะ ขอให้บิดาเลี้ยงไว้ก่อน   ฝ่ายท้าวจันไตพอได้ยินหมาหยุยที่เป็นหมา ที่เว้าความคนได้กะคิดลิโตน พระทัยอ่อนอดโทษให้ท้าวหมาหยุย เซาไล่ท้าวหมาหยุย  เลี้ยงท้าวหมาหยุยไว้ในเมืองต่อไป

​

ต่อมา พระมารดาท้าวหมาหยุยมีท้องอีก เทื่อนี้ออกลูกเป็นชาย สิริโฉมสง่างาม  ถือธนูอาวุธคู่คีงออกมาพร้อม เป็นนิมติหมายบอกให้ฮู้ว่าเป็นผู้มีบุญญาธิการมาเกิด  ท้าวจันไต ฮักแพงพระโอรสองค์นี้หลาย  พระราชาตั้งใจว่าสิยกราชสมบัติให้โอรสผู้นี้ครอบครองต่อไป แล้วกะได้ตั้งพระนามให้ว่า ท้าวจันทร์ ย้อนว่า โอรสเกิดยามจันทรคลาสพอดี ต่อมาพระมเหสีตั้งท้อง ได้พระธิดาออกมาอีกองค์หนึ่ง พระมารดาของท้าวหมาหยุยและท้าวจันทร์ ได้สวรรคตหลังจากออกพระธิดาได้แค่ ๗ มื้อ     ทั้งสามกะเลยกลายเป็นลูกกำพร้าแม่

​

มื้อหนึ่งมเหสีฝ่ายซ้ายได้ชวนท้าวจันทร์น้องชายของท้าวหมาหยุยไปเที่ยวเล่นอยู่ อุทยานหลวง แล้วกะผลักท้าวจันทร์ลงเขา แต่ท้าวจันทร์ค้างอยู่เครือไม้ ฝ่ายท้าวหมาหยุยแนมบ่เห็นน้องชาย จั่งได้ออกนำหาจนพ่อแล้วกะได้ซ่อยน้องชายออกมาจากเครือไม้  สองคนพี่น้องเห็นว่ามีคนคิดบ่ดีสิเฮ็ดอันตราย  พากันหนีออกจากเมือง จนไปพ่อพระฤๅษีอยู่ป่าหิมพานต์  ขอฝากโตเป็นศิษย์เรียนวิชากับพระฤๅษีองค์นั้น

​

ต่อมา เมืองกุศาวดีมียักษ์มากินคน  สั่งให้พระราชาหาคนให้มื้อละ ๑๐๐ คน จนมาฮอดสิกินลูกสาวหล่าพระราชาน้องสาวของท้าวหมาหยุย พระฤๅษีฮู้เรื่องด้วยฌาณ  บอกท้าวหมาหยุยกับท้าวจันทร์  ท้าวหมาหยุยเหาะมาเร็วกับยักษ์ สามารถปราบยักษ์ได้ แล้วเอาน้ำเต้ามาชุบคนทั้งหลายที่ยักษ์กินจนฟื้นคืนมา คนทั้งหลายกะพร้อมใจกันขอร้องให้พระราชาเชิญท้าวหมาหยุยขึ้นนั่งเมืองแทน

​

ตัวละคร     ท้าวหมาหยุย  ถึงแม้จะรูปร่างหน้าตาไม่ได้  แต่เป็นผู้ที่มีจิตใจดี และความสามารถมาก

                       พระราชาจันไต   มองคนที่รูปร่างภายนอก  หูเบาเชื่อคนง่าย    

​

ต้นฉบับ     ท้าวหมาหยุย  คำกลอนอีสาน เรียบเรียงโดน จินดา ดวงใจ พิมพ์ที่โรงพิมพ์คลังนานาธรรม จ.ขอนแก่น

                      ต้นฉบับอักษรธรรม ๕ ผูก อยู่ที่วัดหนองเป็ด ต.นาคาย อ.ตาลสุม จ. อุบลราชธานี

​

พุทธศาสนาและความเชื่อหรือประเพณี   นิทานเรื่องท้าวหมาหยุย  ให้คติคล้ายเรื่องแก้วหน้าม้าและเรื่องท้าวก่ำกาดำ คือให้คติเรื่องการมองคน ว่าอย่ามองคนเพียงแค่รูปร่างหน้าตาภายนอก  ควรมองให้ลึกลงไปถึงข้างในจริง ๆ ที่บุคคลนั้นเป็น